ज्वारी हे एक भरड धान्य आहे. याला जोंधळा असेही म्हणतात. हे एक महत्त्वाचे अन्नधान्य आहे. ज्वारीचे पीक उष्ण आणि कोरडवाहू हवामानात चांगले येते. भारतात ज्वारीचे पीक सर्वत्र पिकवले जाते.
ज्वारीमध्ये कोणता मुख्य पदार्थ जास्त प्रमाणात आढळतो?
ज्वारीमध्ये कर्बोदकांमधे स्टार्च हा मुख्य पदार्थ जास्त प्रमाणात आढळतो. त्यात प्रथिने, चरबी, खनिजे आणि जीवनसत्त्वे देखील असतात.
ज्वारीच्या जातींची नावे
भारतात ज्वारीच्या अनेक जाती पिकवल्या जातात. त्यापैकी काही प्रमुख जातींची नावे खालीलप्रमाणे आहेत:
- रब्बी ज्वारी: मालदांडी, एमएसव्ही 20, एमएसव्ही 30
- उन्हाळी ज्वारी: पीकेव्ही 202, फुले, एमडीव्ही 21
ज्वारीच्या सुधारित बियाणांची नावे
भारतीय कृषी संशोधन परिषद (ICAR) आणि राज्य कृषी संशोधन संस्थांनी ज्वारीच्या अनेक सुधारित बियाणे विकसित केले आहेत. त्यापैकी काही प्रमुख बियाणांची नावे खालीलप्रमाणे आहेत:
- रब्बी ज्वारी: एमएसव्ही 20, एमएसव्ही 30, एमएसव्ही 40, एमएसव्ही 50, एमएसव्ही 60
- उन्हाळी ज्वारी: पीकेव्ही 202, फुले, एमडीव्ही 21, एमडीव्ही 22, एमडीव्ही 23
उन्हाळी ज्वारी लागवड
उन्हाळी ज्वारीची लागवड भारतातील अनेक भागात केली जाते. या पिकाची लागवड उन्हाळ्यात मे ते जून महिन्यात केली जाते. उन्हाळी ज्वारीची लागवड करण्यासाठी मध्यम ते भारी पाण्याचा निचरा होणारी जमीन योग्य असते.
उन्हाळी ज्वारीची लागवड सरी वरंबे पद्धतीने केली जाते. सरींची अंतर 45 ते 60 सेंटीमीटर आणि वरंबे 20 ते 25 सेंटीमीटर असावे. लागवडीसाठी 6 ते 8 किलो बियाणे प्रति हेक्टर लागते. बियाणे 3 ते 4 सेंटीमीटर खोलीवर पेरले जाते.
उन्हाळी ज्वारीला पाण्याची आवश्यकता उन्हाळ्यात जास्त असते. त्यामुळे पिकाच्या वाढीच्या काळात नियमित पाणी देणे आवश्यक असते. उन्हाळी ज्वारीला खते म्हणून 15 किलो नत्र, 60 किलो स्फुरद आणि 20 किलो पालाश प्रति हेक्टर द्यावी.
उन्हाळी ज्वारीची कापणी 120 ते 140 दिवसांनी होते. कापणी झाल्यानंतर धान्य कडकडीत होण्यासाठी 5 ते 7 दिवस धूपात वाळवले जाते.
उन्हाळी ज्वारी लागवड कधी करावी?
उन्हाळी ज्वारीची लागवड मे ते जून महिन्यात केली जाते. या काळात हवामान उष्ण आणि कोरडे असते. त्यामुळे ज्वारीचे पीक चांगले येते.
उन्हाळी ज्वारी लागवड करताना खालील गोष्टी लक्षात ठेवाव्यात:
- लागवडीसाठी योग्य जाती आणि बियाणे निवडा.
- लागवडीसाठी मध्यम ते भारी पाण्याचा निचरा होणारी जमीन निवडा.
- लागवडीसाठी योग्य अंतर ठेवा.
- पिकाच्या वाढीच्या काळात नियमित पाणी देणे आवश्यक आहे.
- पिकांना योग्य प्रमाणात खते द्या.
- कापणी योग्य वेळी करा.