मढीच्या कानिफनाथांचा ‘नाथ संप्रदाय’ काय आहे?

मढी (महाराष्ट्र) : महाराष्ट्रातील धार्मिक आणि आध्यात्मिक परंपरेत ‘नाथ संप्रदाय’ हा एक महत्त्वाचा पंथ मानला जातो. या संप्रदायाचे मूळ आद्य गुरू म्हणून मच्छिंद्रनाथ आणि गोरक्षनाथ यांचा उल्लेख सापडतो. या संप्रदायातील एक प्रमुख संत म्हणजे मढीचे कानिफनाथ, ज्यांनी या परंपरेला नवीन दिशा दिली. पण नाथ संप्रदाय म्हणजे नेमके काय? आणि कानिफनाथांचा यात काय स्थान आहे? याची माहिती घेऊ या.

नाथ संप्रदायाची ओळख

नाथ संप्रदाय हा भारतातील एक प्राचीन आध्यात्मिक पंथ आहे, जो योग, तंत्र आणि साधना यावर आधारित आहे. या संप्रदायाचा उगडा ८व्या ते १२व्या शतकात झाला असे मानले जाते. नाथ संतांनी शरीर आणि मनाच्या शुद्धीतून परमात्म्याची प्राप्ती करण्याचा मार्ग सांगितला. त्यांच्या शिकवणीत हठयोग, प्राणायाम आणि ध्यान यांना विशेष महत्त्व आहे.

नाथ संप्रदायातील संतांना ‘नाथ’ किंवा ‘योगी’ म्हणून संबोधले जाते. या संप्रदायाचे नऊ प्रमुख गुरू (नवनाथ) मानले जातात, त्यात मच्छिंद्रनाथ, गोरक्षनाथ, जालंदरनाथ, कानिफनाथ इत्यादींचा समावेश होतो.

कानिफनाथांचे योगदान

मढी गावात जन्मलेले कानिफनाथ हे नवनाथांपैकी एक मानले जातात. त्यांच्या जीवनातील अनेक चमत्कारिक घटना आणि आध्यात्मिक साधना यांच्या कथा प्रसिद्ध आहेत. कानिफनाथांनी समाजातील सर्व वर्गांना आध्यात्मिकतेचा संदेश दिला आणि योगसाधनेच्या मार्गाने आत्मसाक्षात्काराचे महत्त्व सांगितले.

त्यांच्या शिकवणींमध्ये शारीरिक आणि मानसिक शुद्धीवर भर होता. त्यांनी साधकांना साधनेच्या मार्गावर चालण्यासाठी प्रेरणा दिली. कानिफनाथांच्या समाधीस्थळावर आजही भाविकांची गर्दी असते आणि त्यांच्या स्मृतीला महत्त्व दिले जाते.

नाथ संप्रदायाचे तत्त्वज्ञान

नाथ संप्रदायाचे मुख्य तत्त्वज्ञान म्हणजे ‘अद्वैतवाद’, म्हणजेच जीव आणि परमात्मा यांचे एकत्व. या संप्रदायातील संतांनी सांगितले की, योगसाधनेद्वारे मन आणि शरीर यांच्यातील समतोल राखून परमात्म्याची प्राप्ती शक्य आहे. त्यांच्या मते, साधकाने इंद्रियनिग्रह, तपस्या आणि ध्यान यांद्वारे आत्मसाक्षात्कार करावा.

नाथ संप्रदायातील संतांनी समाजातील सर्व वर्गांना समान मानले आणि जातिभेद, लिंगभेद यांना विरोध केला. त्यांच्या शिकवणींमुळे समाजात एकात्मता निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला गेला.

आजच्या काळातील महत्त्व

आजच्या आधुनिक जगात नाथ संप्रदायाच्या शिकवणींचे महत्त्व कमी झालेले नाही. योग आणि ध्यान यांच्या माध्यमातून मानसिक आरोग्य आणि शांती मिळविण्याची लोकांची इच्छा वाढत आहे. नाथ संतांनी सांगितलेली तत्त्वे आजही प्रासंगिक आहेत.

मढीच्या कानिफनाथांच्या समाधीस्थळावर होणाऱ्या उत्सवात भाविकांचा मोठ्या प्रमाणात सहभाग असतो. त्यांच्या स्मृतीला साजरा करण्यासाठी येथे वार्षिक यात्रा भरते, ज्यात दूरदूरचे भाविक सहभागी होतात.

निष्कर्ष

नाथ संप्रदाय हा भारताच्या आध्यात्मिक परंपरेतील एक महत्त्वाचा भाग आहे. मढीच्या कानिफनाथांसारख्या संतांनी या परंपरेला समृद्ध केले. त्यांच्या शिकवणींमुळे आजही लाखो लोक आध्यात्मिकतेच्या मार्गावर चालत आहेत. नाथ संप्रदायाचे तत्त्वज्ञान आणि साधनापद्धती आजही मानवी जीवनाला मार्गदर्शन करत आहेत.

• रिपोर्टर