पुणे, १७ मे २०२५: आज World Hypertension Day साजरा केला जात आहे. हा दिवस उच्च रक्तदाब (Hypertension) बद्दल जनजागृती करण्यासाठी आणि त्याच्या प्रतिबंधासाठी प्रेरित करण्यासाठी जगभरात पाळला जातो. यंदा या दिनाच्या निमित्ताने, आपण केवळ वैज्ञानिक दृष्टिकोनच नव्हे, तर हिंदू पुराणांमधील संदर्भांचाही विचार करून या आजाराकडे पाहणार आहोत.
Hypertension म्हणजे उच्च रक्तदाब, जो आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीत सामान्य झाला आहे. तणाव, चुकीचा आहार, आणि व्यायामाचा अभाव यामुळे हा आजार वाढत आहे. World Health Organization (WHO) च्या मते, जगभरात १.३ अब्ज लोक उच्च रक्तदाबाने ग्रस्त आहेत. यामुळे हृदयविकार, मूत्रपिंड निकामी होणे आणि पक्षाघात यांसारखे गंभीर आजार होऊ शकतात.
हिंदू पुराणांमध्येही आरोग्य आणि जीवनशैलीवर विशेष भर देण्यात आला आहे. आयुर्वेद, जो हिंदू संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे, रक्तदाब नियंत्रित ठेवण्यासाठी संतुलित आहार, योग आणि ध्यान यांचे महत्त्व सांगतो. अथर्ववेद मध्ये शरीर आणि मनाच्या संतुलनासाठी औषधी वनस्पती आणि प्राणायाम यांचा उल्लेख आहे. उदाहरणार्थ, अर्जुन वृक्षाची साल आणि तुळशी यांचा वापर रक्तदाब नियंत्रित करण्यासाठी आयुर्वेदात सुचवला जातो.
पुराणांमधील संदर्भ: भगवान धन्वंतरी, जे आयुर्वेदाचे जनक मानले जातात, यांचा उल्लेख विष्णु पुराण आणि भागवत पुराण मध्ये आहे. समुद्रमंथनातून अमृत घेऊन प्रकट झालेले धन्वंतरी आरोग्य आणि दीर्घायुष्याचे प्रतीक मानले जातात. त्यांच्या उपदेशात संयम, सात्त्विक आहार आणि नियमित दिनचर्या यांचा समावेश आहे, जे Hypertension सारख्या आजारांवर नियंत्रण ठेवण्यास उपयुक्त ठरतात.
विशेषज्ञांचे मत: पुण्यातील हृदयरोगतज्ज्ञ डॉ. संजय पाटील म्हणतात, “उच्च रक्तदाब हा silent killer आहे. याला नियंत्रित करण्यासाठी आधुनिक वैद्यकशास्त्रासोबतच योग आणि ध्यान यांचा अवलंब करणे फायदेशीर आहे. Patanjali Yogpeeth चे योगाचार्य स्वामी रामदेव यांनी सुद्धा Anulom-Vilom आणि Shavasana सारख्या प्राणायामांचा रक्तदाब नियंत्रणासाठी उपयोग अधोरेखित केला आहे.”
जनजागृतीसाठी उपक्रम: World Hypertension Day निमित्ताने भारतात अनेक ठिकाणी रक्तदाब तपासणी शिबिरे, योग कार्यशाळा आणि आरोग्यविषयक व्याख्याने आयोजित केली जात आहेत. पुण्यात Arogya Foundation ने आज शहरातील विविध भागांत मोफत तपासणी शिबिरांचे आयोजन केले आहे.
हिंदू पुराणांचा संदेश: गरुड पुराण मध्ये असे सांगितले आहे की, “शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्” म्हणजेच निरोगी शरीर हेच सर्व साधनांचे मूळ आहे. उच्च रक्तदाबासारख्या आजारांवर मात करण्यासाठी आपण आपल्या प्राचीन ज्ञानाचा आणि आधुनिक विज्ञानाचा समन्वय साधला पाहिजे.
World Hypertension Day हा केवळ एक दिवस नाही, तर आपल्या आरोग्याकडे लक्ष देण्याची संधी आहे. चला, हिंदू पुराणांच्या शिकवणी आणि आधुनिक वैद्यकशास्त्राच्या मदतीने निरोगी आणि संतुलित जीवन जगण्याचा संकल्प करूया.